Mít Na: Giống Mít Đặc Sản Bản Địa Của Ba Vì, Hà Nội

Mít na là một giống mít địa phương nổi bật, có nguồn gốc chủ yếu từ huyện Ba Vì, đặc biệt là xã Sơn Đà, thuộc thành phố Hà Nội, Việt Nam. Giống mít này, đôi khi được gọi là “mít ta quả bé”, mang giá trị nông nghiệp và văn hóa đáng kể như một đặc sản vùng miền. Tên gọi của nó được cho là xuất phát từ hình dáng quả thường tròn trịa, gợi nhớ đến quả na, hoặc từ hương vị đặc trưng riêng biệt.

Đặc Điểm Thực Vật và Hình Thái

• Hình thái quả: Khác với nhiều giống mít thương mại thường cho quả lớn và thuôn dài, mít na đặc trưng bởi quả có kích thước từ nhỏ đến trung bình, hình cầu hoặc gần cầu. Trọng lượng quả phổ biến từ 2-6 kg, tuy nhiên có sự biến động tùy thuộc vào tuổi cây và điều kiện sinh trưởng. Vỏ quả có các gai đặc trưng của mít, nhưng thường được mô tả là ít nhọn hơn so với các giống khác. Quả non có thể có bề mặt vỏ nhẵn hơn.
• Phẩm chất múi (aril): Múi mít là một đặc điểm nổi bật, được ghi nhận có dạng thuôn dài, dày thịt, hàm lượng nước và độ Brix cao, thể hiện độ ngọt đáng kể. Một đặc tính độc đáo là khả năng xuất hiện đồng thời cả múi màu vàng và màu trắng trong cùng một quả hoặc trên cùng một cây, với các báo cáo cho thấy múi trắng có thể ngọt và béo ngậy hơn. Ở những cây non, hiện tượng “mật ống” – sự tiết ra dịch ngọt giống như mật từ múi khi chín – đôi khi có thể quan sát được.
• Phần lõi (cùi) ăn được: Một đặc điểm phân biệt của mít na là phần lõi (cùi) có thể ăn được. Khi chín, lõi có độ giòn và vị ngọt rõ rệt, thường được tiêu thụ cùng với múi, làm tăng trải nghiệm ẩm thực tổng thể.
• Đặc tính cây: Cây mít na thuộc loại thân gỗ lâu năm, có khả năng sinh trưởng mạnh mẽ, có thể cao trên 9 mét với đường kính tán rộng hơn 4 mét và gốc cây lớn ở các cá thể trưởng thành (trên 15 năm tuổi).

Đặc Điểm Sinh Trưởng và Nhân Giống

Mùa vụ thu hoạch:

Mít na thể hiện một đặc tính quý giá là khả năng ra hoa kết trái sớm và kéo dài. Đợt ra hoa đầu tiên có thể diễn ra vào khoảng tháng 8 âm lịch, dẫn đến việc quả chín và thu hoạch từ dịp Tết Nguyên đán đến hết tháng 3 âm lịch. Đợt ra hoa tiếp theo thường xảy ra vào khoảng tháng 2 âm lịch, cung cấp quả cho thu hoạch vào các tháng sau đó. Do đó, mít na có khả năng cung cấp sản phẩm cho thị trường từ tháng 5 đến tháng 12 hàng năm.

Xem thêm: Mít Tố Nữ: Đặc Điểm, Giá Trị Dinh Dưỡng và Cách Trồng

Phương pháp nhân giống:

Theo truyền thống, mít na được nhân giống bằng hạt. Phương pháp này dẫn đến tính biến dị di truyền cao, thời gian kiến thiết cơ bản kéo dài (4-6 năm để có quả lứa đầu), cùng với rủi ro về sự phân ly tính trạng và thoái hóa giống. Tuy nhiên, nhân giống bằng hạt mang lại lợi ích về bộ rễ khỏe và khả năng thích ứng. Nhận thức được nhu cầu về tính ổn định và bảo tồn các đặc tính mong muốn, các phương pháp làm vườn hiện đại ngày càng áp dụng kỹ thuật nhân giống vô tính, chủ yếu là ghép cành, sử dụng mắt ghép từ các cây mẹ ưu tú (dòng vô tính) đã được chọn lọc kỹ lưỡng.

Một số dòng vô tính vượt trội đã được xác định và công nhận chính thức thông qua các chương trình tuyển chọn, bao gồm Hải 01, Thụ 03, Tính 04, Tình 05 và Dậu 06 (đây là tên định danh của những cá thể cây mít na xuất sắc nhất đã được tuyển chọn, đóng vai trò là nguồn gen chuẩn để bảo tồn và nhân rộng giống mít na đặc sản Ba Vì với chất lượng cao và đồng đều), nhằm mục tiêu bảo tồn tính toàn vẹn di truyền và cải thiện hiệu quả thương mại.

Giá Trị Kinh Tế và Công Tác Bảo Tồn

Mít na Ba Vì được công nhận là một loại cây trồng đặc sản có giá trị cao, đáp ứng thị hiếu người tiêu dùng đặc thù nhờ hương vị và kết cấu độc đáo. Tuy nhiên, sự phụ thuộc vào phương pháp nhân giống bằng hạt trong lịch sử đã dẫn đến những lo ngại về xói mòn di truyền và tính không đồng nhất trong giống. Các nghiên cứu và sáng kiến bảo tồn đang diễn ra, tập trung vào việc xác định và nhân rộng các dòng vô tính ưu tú, là rất quan trọng để bảo vệ nguồn gen độc đáo của mít na và đảm bảo sản xuất bền vững giống cây trồng truyền thống này.

So với các giống thương mại phổ biến như mít Thái, mít na được phân biệt bởi quả nhỏ hơn, hình dáng tròn hơn, hương vị đặc trưng và đặc điểm độc đáo là phần lõi có thể ăn được. Những thuộc tính này nhấn mạnh tầm quan trọng của nó như một nguồn gen riêng biệt trong tập đoàn giống mít đa dạng của Việt Nam.